به نام خداوند جان و خرد 

بیان مسأله :
گردشگري فعاليت اقتصادي است كه بدليل ماهيت و ويژگي هاي خاص آن، فرصت هايي مناسب براي ورود به عرصه تجارت بين المللي را فارغ از سطح توسعه يافتگي كشورها فراهم مي آورد. اين مهم باعث شده است كه از اين فعاليت اقتصادي به عنوان صنعت ياد شود كه اساسا ماهيت خدماتي دارد و بعد از صنعت نفت و خودرو به عنوان سومين صنعت جهان شناخته شود (حقيقي و همكاران،1388،23) و بعد از صنعت هاي نفت، و اتومبيل، مردمي ترين منبع درآمد شمرده مي شود، زيرا بيشتر در آمد حاصل از آن به طور مستقيم و بدون واسطه به دست مردم ميرسد (گندمكار، 1390،266). مي توان گفت فعاليت گردشگري از جمله فعاليتهايي است كه از نظرماهيت خود يك محصول اجتماعي – فرهنگي و از نظر برنامه ريزي و مديريتي يك فعاليت ميان بخشي مي باشد (مشيري و نظري،1385،17).
 زندگی صنعتی در بیشتر کشورهای دنیا الزاماتی را با خود همراه دارد و نیازها برای تناسب اندام و استفاده از منابع طبیعی و ویتامین ها، کاهش درد و تسلط بر اعصاب و افزایش سلامت روح و روان و جسم بسیار چشمگیر است. امروزه سفر برای درمان و بازیابی توان از دست رفته یکی از مهمترین اهداف گردشگری است. از دهه 1990 عوامل چندی دست به دست هم دادند تا توریسم سلامت تقویت شود. از سویی در کشورهای توسعه یافته هزینه بالای خدمات درمانی و پزشکی، زمان طولانی که بیماران باید در انتظار نوبت بمانند و همچنین زمانیکه باید صرف گرفتن تاییدیه بیمه خود نمایند، موجب پیدایش این انگیزه گردید تا علیرغم وجود برخی مشکلات خدمات مذکور را در کشورهای دیگر دریافت نمایند. (راس،2001،58)
 برآوردها نشان می دهد که هر توریست سلامت سه برابر یک توریست عادی ارزآوری دارد. این درآمد باعث شده که برخی کشورهای آسیایی چون سنگاپور، تایلند و هند بطور چشمگیری در حال تبلیغ سرویس های درمانی خود در میان بیماران جهان باشند. درباره گردش مالی حاصل از توریسم درمانی آمار دقیقی وجود ندارد، اما بر اساس آمار بهداشت جهانی سالانه حدود 50 میلیارد دلار صرف درمان بیماران منطقه در کشورهای اروپایی و آمریکایی میشود که جذب درصدی از این مبلغ می تواند تاثیر چشمگیری در اقتصاد گردشگری کشورهای آسیایی داشته باشد. 

با توجه به ظرفیتهای موجود مناسب و قابل توجه در ایران، وجود شرایط اقلیمی و تنوع آب و هوایی، مراکز درمانی طبیعی، پایین بودن هزینه درمان نسبت به تسهیلات درمانی و خدمات ارایه شده در این زمینه (در مقایسه با بسیاری از کشورهای دنیا) و در مقابل نیاز ایران به توسعه صنعت گردشگری و آشنا نمودن مردم دنیا با قابلیت ها و ظرفیتهای بسیار موجود، کشور ایران به هیچ وجه از جایگاه مناسبی در صنعت گردشگری برخوردار نمی باشد. عمده ترين تلاشهاي مربوط به توسعه صنعت گردشگري در ایران معطوف به رهيافت هاي تشويقي و تبليغاتي و يا به عبارتي تقاضا محور بوده است كه از پتانسيل هاي كشور در جهت جذب گردشگر در زمينه توريسم درماني با وجود كادر پزشكي و امكانات پزشكي و درمان ارزانتر همچنين جاذبه هاي طبيعي چون چشمه هاي آب گرم فراوان ، گل فشانها، گنبدهاي نمكي، آب و هواي مناسب، در كشور استفاده بهينه صورت نگرفته است. كشور ايران از گذشته هاي دور داراي پزشكان ماهري بوده و درحال حاضر نيز در زمينه داروهاي نوتركيبي، سلولهاي بنيادين، درمانهاي چشم پزشكي و سرطانها، همچنين هزينه كم پزشكي نسبت به كشورهاي اروپايي وآسيايي داراي پتانسيلهايي مي باشد و داراي پتانسيلهاي بي شمار طبيعت درماني است كه مي تواند در منطقه و در بين كشورهاي اسلامي به قطب گردشگري درماني طبيعي تبديل شود و حرف نخست را در اين زمينه بزند و پذيراي بيماراني از كشورهاي اسلامي همسايه و حوضه جنوب شرقي آسيا باشد و با توجه به توانمندي هاي ذكر شده در ايران در پزشكي و طبيعت درماني مي تواند نسبت به بسياري از كشورهاي اروپايي و آمريكايي جاذب بسياري از توريست هاي درماني باشد و از اين طريق باعث ايجاد اشتغال و سود آوري اقتصادي به كشور گردد و از نظر فرهنگي و سياسي نيز باعث ارتقاء ايران شود.
 در اينجا بايد اشاره كرد كه به علت اشتراكات زيادي كه از لحاظ فرهنگي، اجتماعي وآداب و رسوم ديني از جمله وجود غذاي حلال، ايجاد امنيت اجتماعي، تناسب فضاها و امكانات گردشگري با فرهنگ مسلمانان ساير ملل و وجود اماكن مذهبي در كشور با توجه به اعتقادات مسلمانان در كشور هاي مسلمان با تبليغات گسترده و افزايش امكانات پزشکي، رفاهي، مي توان پذيراي گردشگران درماني در ايران باشيم و حرف نخست را از اين نظر در بين كشورهاي اسلامي داشته باشیم. اما باوجود اينكه ايران در ميان كشورهاي منطقه بالاترين توانايي را در بخش گردشگري درماني دارا است از اين فرصت ها همانطور كه گفته شد به طور كامل استفاده نشده است.

امروزه صنعت گردشگری به اندازه ای در توسعه اقتصادی، اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نام نهاده اند. فراگیری و اشتغالزایی صنعت گردشگری، یکی از ویژگیهای این صنعت اقتصادی پایه است. این صنعت امروزه به صنعتی بسیار پول ساز تبدیل شده و در حال افزایش در کشورهای پیشرفته با سرعتی بیشتر از رشد سالیانه است.
گردشگری درمانی که از بهم پیوستن دو شاخه پردرآمد گردشگری و خدمات درمانی بوجود آمده است، همواره در جهان مورد توجه بوده و هست، بطوریکه بر اساس آمار بین المللی این شاخه از صنعت گردشگری حتی در دوران رکود اقتصادی در جهان توانسته سالانه رشدی معادل 20 درصد برای خود به ثبت برساند و بسیاری را به خود مشغول کند. 
به همین دلیل بسیاری از کشورهای مستعد و توانا در زمینه پزشکی جهان برای جلب نظر گردشگران نیازمند خدمات درمانی، از هیچ کاری دست برنداشتند و با تمام توان سعی در جلب نظر این گروه به داخل مرزها و مراکز درمانی شان داشته اند.(جباری،1387،22).
عمده ترین دلیل سفر گردشگران درمانی در سراسر جهان را می توان نبود زیرساختهای درمانی در زادگاهشان یا پایین بودن سطح ارایه خدمات درمانی نام برد، اما نمیتوان از کشورهایی که هزینه درمان در آنها بسیار هنگفت است نیز چشم پوشی کرد، چون بسیاری از گردشگران سلامت گوشه و کنار جهان از پیشرفته ترین کشورها سفر خود را آغاز می کنند و فقط به دنبال دستیابی به خدمات باکیفیت و ارزان در دیگر نقاط جهان هستند؛ نکته ای که باعث شده بسیاری از کشورها روی آن سرمایه گذاری کرده ، با ارتقای سطح کیفی خدمات پزشکی خود با کمترین هزینه آنها را به خود جلب کنند. امتیاز ایران برای توجه به صنعت گردشگری پزشکی امتیاز منطقه ای و بازار بسیار مستعد منطقه است(جباری،1387،36)
در کشورهای عراق، افغانستان، کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس و جمهوری آذربایجان یا اصلا زیرساختهای درمانی وجود ندارد یا اگر هم هست محدود و غیرقابل دسترس همگان است. بنابراین برخی سیاستمداران و نیازمندان خدمات درمانی این کشورها علاقمند هستند در دیگر کشورهای منطقه درمان شوند که این موضوع برای ایران یک ظرفیت فوق العاده است که باید از آن بخوبی استفاده کنیم. از سوی دیگر متخصصان ایرانی میان گردشگران نیازمند به دریافت خدمات درمانی کشورهای یادشده بسیار خوشنام هستند. به عبارت دیگر بازارهای هدف بسیار بکر و مناسب اطراف ایران در کنار وجود متخصصین و تجهیزات به روز و مدرن درمانی می تواند بهترین سرمایه ایران برای توسعه گردشگران درمانی در منطقه باشد.
براساس برآورد سازمان جهانی گردشگری(UNWTO) هر گردشگر درمانی می تواند از 3000 تا 4000 دلار سودآوری برای کشور مقصد خود داشته باشد. در این زمینه میتوان به درآمد صنعت گردشگری سلامت سال 2012 میلادی در کشورهای همسایه اشاره کرد؛ ترکیه چهار میلیارد دلار، هندوستان 17 میلیارد دلار و اردن یک میلیارد دلار.
ایران با داشتن جاذبه های فراوان گردشگری سهم بسیار اندکی از صنعت گردشگری جهانی را به خود اختصاص داده است. استفاده نامناسب از توانمندی های گردشگری، نبود نگرش مناسب نسبت به صنعت گردشگری به عنوان یک صنعت اقتصادی درآمدزا و ارزآور و نبود امکانات مناسب جهت پذیرش گردشگران خارجی در کشور، روند کار در این صنعت را با مشکلات جدی و بی شماری روبرو کرده است. متاسفانه تابحال این صنعت از زوایا مختلف مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است، موانع و مشکلات جذب توریست بصورت جدی و راهگشا شناسایی نشده و برنامه ریزی مشخصی نیز در این زمینه صورت نگرفته است. این در حالیست که با توجه به آثار مثبت توسعه گردشگری درمانی از قبیل توسعه زیرساختهای بهداشتی، افزایش تعداد بیمارستانهای استاندارد بین المللی، افزایش سطح خدمات و کیفیت ، افزایش درآمدهای ارزی و جلوگیری از خروج نیروهای متخصص پزشکی و بهداشتی، بررسی و ارایه راهکار جهت توسعه این شاخه از گردشگری می تواند در راستای اهداف برنامه های توسعه ای دولت جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.
استان البرز با مرکزیت شهر کرج، به عنوان نزدیکترین کلان شهر به پایتخت کشور و وجود وسایل ارتباطی زمینی فراوان از جمله مترو با تهران و همچنین چهارراه عبوری زمینی و ترانزیت کشور، با وجود ظرفیت های فراوان گردشگری و زیرساخت های تشخیص خدمات درمانی موجود، می تواند به عنوان قطب گردشگری درمانی در بین سایر استان های ایران البته بجز شهر تهران و نیز خاورمیانه و همچنین در بین سایر کشورهای جهان، ایفای نقش نماید.  

هدف اصلی تحقیق ارایه راهکار جهت توسعه توریسم درمانی در استان البرز با مرکزیت شهر کرج می باشد که لازمه آن شناخت و بررسی وضع موجود گردشگری درمانی این استان می باشد.
بدین ترتیب اهداف فرعی تحقیق شامل:
1-    شناخت و معرفی توریسم درمانی .
2-    شناخت ظرفیت های گردشگری و درمانی استان البرز با مرکزیت شهر کرج .
3-    بررسی وضعیت موجود توریسم درمانی استان البرز با مرکزیت شهر کرج.

می توان سه فرضیه برای تحقیق به شکل زیر مطرح نمود :
اینگونه بنظر میرسد که استانداردسازی و تعیین سطح کیفیت خدمات درمانی، یکی از عوامل اساسی در راستای توسعه گردشگری درمانی استان البرز با مرکزیت شهر کرج می باشد.
 سرمایه گذاری جهت تامین زیرساخت های توریسم درمانی استان البرز با مرکزیت شهر کرج با توجه به سرمایه گذاری های در حال بهره برداری کاملا قابل دفاع می باشد. 
معرفی ظرفیت های موجود و ساماندهی حضور بدون برنامه و انفرادی گردشگران درمانی استان البرز با مرکزیت شهر کرج باعث بهره برداری بیشتر از این پتانسیل است. 

علیرغم اهمیت ولی به دلیل تازگی و جدید بودن بحث توریسم درمانی، در ایران پژوهش های محدودی صورت گرفته ولی مطالعات انجام شده در خارج از کشور کامل تر و بیشتر می باشد که در ادامه به برخی از آنها اشاره و بررسی میشود. 
سالم سلامه(2002) در تحقیق خود به گردشگری درمانی در اردن پرداخته و پتانسیل های توسعه آن را شناسایی نموده است. روحی یامان(2003) در تحقیق خود مسایل مختلف مرتبط با گردشگران درمانی و اخلاقیات را در سطوح مختلف مورد نقد و بررسی قرار داده است. اح، یانگ کیم و شاین(2004) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که بین تحقیقات و صنعت گردشگری درمانی اختلافاتی وجود دارد. مرگان(2007) به مطالعه گردشگری پزشکی پرداخته و به مسایل اخلاقی جراحی زنان در کشورهای در حال توسعه و عوارض آن اعتراض کرده است. کابالرو موگومبا(2007) در تحقیق خود به این نتیجه رسیده که افراد به دنبال درمان در خارج از کشور با استفاده از چارچوب گردشگری میباشند. لی(2009) به تجزیه و تحلیل نقش بخش مراقبتهای بهداشتی در توریسم بین الملل و تاثیر آن بر مراقبتهای بهداشتی در سنگاپور پرداخته و پیشنهاد سیاست گذاری بسوی مراکز گردشگری پزشکی را به دولت آن کشور داده است. کاظمی(2008) در تحقیقی به این نتیجه رسید که امنیت اجتماعی، برخورداری از استانداردهای جهانی در مراکز درمانی و همچنین تجهیزات پزشکی و صدور روادید درمان از مهم ترین عوامل موثر بر توسعه این صنعت در ایران است. جهانی(2008) در تحقیق خود به این نتیجه دست یافت که بهره گیری از امکانات به لحاظ اقتصادی، کاستن از موانع موجود در نظام اداری و استفاده از الگوی پیشنهادی می تواند کمک شایانی به جهانی شدن خدمات بیمارستانی نماید. در ایران جعفری(1387) درپایان نامه کارشناسی ارشد خود به اولویت بندی عوامل مربوط به توسعه گردشگری درمانی ایران پرداخته است. صدرممتاز و آقارحیمی(1389) در مطالعات خود به مساله گردشگری پزشکی در ایران پرداخته اند، که از نظر ایشان مهمترین عوامل تاثیرگذار در توسعه صنعت گردشگری سلامت به ترتیب عبارتند از: توسعه استراتژی زیرساخت عمومی، استراتژی توسعه منابع انسانی، استراتژی توسعه سیستم اطلاعاتی و بازاریابی و استراتژی توسعه محصول می باشد. تقی زاده و همکاران(1390) به ارایه راهبردهای جهت توسعه گردشگری درمانی در جزیره قشم پرداخته اند و ایجاد جزایر سلامت را در جزیره قشم با توجه به موقعیت استراتژیکی جزیره جهت توسعه گردشگری سلامت ضروری می دانند.

با توجه به موضوع تحقیق و جدید بودن مبحث گردشگری درمانی هدف اولیه شناخت و معرفی توریسم درمانی و سپس ارایه راهکارهای توسعه این شاخه از گردشگری می باشد پس تحقیق از نظر هدف از نوع کاربردی- توسعه ای و از نظر ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی می باشد.
روش و ابزار جمع آوری اطلاعات :
در تحقیق حاضر جهت دستیابی به شاخصها در زمینه توریسم درمانی و تدوین مبانی نظری تحقیق، از مطالعه کتابخانه ای استفاده شده و جهت شناسایی موانع و ارایه راهکارهای توسعه ای به جمع آوری داده ها به صورت میدانی از طریق تهیه و توزیع پرسشنامه بین کارشناسان و متخصصان ذیربط پرداخته شده است.

جامعه آماری این تحقیق شامل گروههای زیر می باشد :

در این تحقیق برای انتخاب جامعه نمونه آماری به دلیل اینکه موضوع تحقیق نیاز به نظرات کارشناسی و تخصصی دارد لذا افراد تشکیل دهنده جامعه آماری متشکل از مدیران و کارشناسان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مدیران و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری و بخش خصوصی فعال در توریسم درمانی انتخاب گردیدند.

پس از جمع آوری داده های نمونه حاصل از اجرای پرسش نامه با استفاده از روش های آماری و در صورت نیاز استفاده از روش های بصری از جمله ابزار و شیوه هایی چون ترسیم و تنظیم جداول و نمودارها، عملیات آماری مناسب بر روی آنها انجام و بدین ترتیب به فرضیات تحقیق پاسخ داده می شود.

الف) فارسی :
1-    آقا رحیمی،ز.1389. راهکارهایی برای توسعه صنعت گردشگری پزشکی در ایران. مدیریت اطلاعات سلامت.ویژه نامه زمستان 1389.
2-    باغاني، علي رضا، 1386 ،پول هاي كه بيماران به ايران مي آورند
3-    بهرامي،رحمت اله.1389. بررسي قابليتها و تنگناههاي توسعه گردشگري روستايي در استان كردستان،چهارمين كنگره جغرافيا دانان جهان اسلام
4-    پاپلی یزدی،م و سقایی،م. 1385. گردشگری : ماهیت و مفاهیم. انتشارات سمت.
5-    حقیقی، ک و ضیایی،م و جعفری،ق.1385. اولویت بندی عوامل مربوط به توسعه گردشگری درمانی ایران. فصلنامه مطالعات جهانگردی،شماره 11 و 12. 
6-    جباری،علیرضا.1387. وضعیت موجود گردشگری پزشکی در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد.
7-    جعفری،قاسم. پاییز 1387. اولویت بندی عوامل مربوط به توسعه گردشگری درمانی در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد.
8-    رهبری،مریم و اخوان بهبهانی،علی.1389. نگاهی به وضعیت گردشگری سلامت در ایران و جهان.گزارش مرکز پژوهش های مجلس.
9-    سازمان توسعه و تجارت ایران. 1386. توریسم درمانی در ایران و جهان. گزارش سالانه دفتر بررسی بازار کالا و خدمات.
10- شالبافیان،علی اصغر. 1386. راهکارهای توسعه گردشگری سلامت با تاکید بر گردشگری پزشکی. پایان نامه کارشناسی ارشد.
11- گندمكار،امير.1390.تعيين تقويم گردشگري استان هرمزگان براساس آسايش اقليمی،مجموعه    مقالات هفتمين همايش ملي خليج فارس .
     12- منظم،کامبیز.1388. تجربیات سایر کشورها درباره گردشگری درمانی و ارائه راهکار برای کشور.  گزارش مرکز پژوهش های مجلس. 
     13- مستندات سازمان میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری کشور و وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی.
     14- سایت استانداری البرز به نشانی www.alborz.ir
     15- سایت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان البرز به نشانی  https://alborzchto.ir      ‏
     17- سایت دانشگاه پیام نور کرج به نشانی karaj.alborz.pnu.ac.ir  
     18- سایت سازمان جهانی جهانگردی UNWTO به نشانی  unwto.org
ب) لاتین :

1.    Caballero, Danell, Mugombac(2007).“ Medical Tourism and Entrepreneurial Opportunities – a conceptual framework for entry into industry “, Master Thesis, School Economic and Law , goteborg university,
2.    Connell, John,( 2005),“Medical Tourism: Sea, sun, sand and … surgery”, Tourism Management, Volume 27
3.    Drager, N. and R.D. Smith, Trade in Health Services. World Bank Institute,Washington, 2009
4.    Garcia , Besinga , (2005 ), “Challenges and Opportunities in the Philippine Medical Tourism Industry”,SGV Review
5.    Hafidzah Ikbar,EBIS Info-Consultant"Medical Tourism in Asia-Pacific"Enterpriseone Business Information Services, 2007.
6.    Harahsheh ,s.s,Curative tourism in Jordan and its potentioal development,thesis for fulfillment of MA in Europian Tourism Management (ETM) Bounemouth Ubiversity,2002. 
7.    Herrick, D.M., Medical Tourism: Global Competition in Health Care. NCPA Policy Report No. 304, National Center for Policy Analysis, Dallas, Texas, 2007
8.    Jahani, M.A. 2008. The Designation of Globalization Pattern of Hospitals Services in Iran. Dissertation Health care Management Tehran, Science and Research Branch,Islamic Azad University.
9.    Kazemi Z. Study of Effective Factors for Attracting Medical Tourism in Iran. [Master Thesis of Management], Lolea University of Technology, Faculty of Business Administration and Social Sciences; 2008
10.    Lee, C.G. 2009. Heath care and tourism: Evidence from Singapore. Journal of Tourism, Elsevier Ltd, doi:10.16.
11.    McKinsey report on medical Tourism. posted on may 2008
12.    Teh,I.Chu,C. Supplementing Growth With Medical Tourism, APBN: 2005



 

برچسب ها : گردشگری سلامت استان البرز ، گردشگری سلامت ، مراکز توریسم درمانی ، توریسم سلامت ، گردشگری پزشکی ، صنعت گردشگری سلامت ، توریسم پزشکی ، توریست درمانی ، گردشگری سلامت در کرج